Το Ναυτικό Μουσείο Οινουσσών αποτελεί κόσμημα για το νησί. Το Μουσείο στεγάζεται στο Μέγαρο Παντελή Αντ. Λαιμού στον παραλιακό δρόμο, πολύ κοντά στο λιμάνι.

Ιδρύθηκε το 1965 και μέσα από τις συλλογές από μοντέλα πλοίων, πίνακες ζωγραφικής, ναυτικά όργανα, έγγραφα και βιβλία παρουσιάζεται η μακρά ναυτική παράδοση των Οινουσσών, από την εποχή που αιγνουσιώτικα ιστιοφόρα κυριαρχούσαν στους θαλάσσιους δρόμους της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας, μέχρι τη μετάβαση από τα ιστία στον ατμό, τις θυσίες στο ναυτικό στίβο στο πλαίσιο των παγκοσμίων πολέμων και το μεταπολεμικό πέρασμα στα Liberties.

Το πολυτιμότερο έκθεμά του είναι η συλλογή μοντέλων πλοίων (δωρεά Αντώνη Λαιμού) που έφτιαξαν Γάλλοι αιχμάλωτοι των Άγγλων μετά τους Ναπολεόντειους πολέμους. Διαθέτει ακόμη συλλογή από όπλα ταξιδιωτών και όπλα μάχης του 18ου και 19ου αιώνα και συλλογή πινάκων ζωγραφικής του Αριστείδη Γλύκα, που απεικονίζουν αιγνουσσιώτικα ιστιοφόρα και ατμόπλοια.

Το Ναυτικό Μουσείο Χίου στεγάζεται σε ένα εντυπωσιακό νεοκλασικό κτίριο, δωρεά των κληρονόμων Αναστασίου και Μαρουκώς Πατέρα, στην οδό Στεφάνου Τσουρή 20, στο κέντρο της πόλης. Ιδρύθηκε για να προβάλει τη μεγάλη ναυτική ιστορία και παράδοση της Χίου και να αναδείξει το ρόλο της στην σύγχρονη ναυτιλία. Η έκθεση περιλαμβάνει συλλογή ζωγραφικών έργων του λαϊκού Βρονταδούση ζωγράφου Αριστείδη Γλύκα με ναΐφ πλοιογραφίες, εξαρτήματα και ομοιώματα πλοίων (από μπρίκια και βαρκαλάδες μέχρι Liberty), φωτογραφίες και αντικείμενα που σχετίζονται με τη ναυτική ζωή. Μία επίσκεψη εκεί είναι απαραίτητη σε μια βόλτα στην πόλη. 

Στην αυλή του Ναυτικού Μουσείου Χίου κυριαρχεί το μνημείο αφιερωμένο στους 328 Χιώτες ναυτικούς Ε.Ν. που χάθηκαν κατά το Β’ παγκόσμιο πόλεμο από πολεμικές ενέργειες. Φτιαγμένο από ανοξείδωτο ατσάλι φέρει χαραγμένα τα ονόματα των ναυτικών. Το έργο δημιούργησε ο γλύπτης Αλέξανδρος Κόκκινος.

Το Ναυτικό Μουσείο Χίου διαθέτει βιβλιοθήκη με συλλογή από βιβλία, έντυπα και έγγραφα σχετικά με ναυτιλιακά θέματα. Δημιουργήθηκε από δωρεά του δημοσιογράφου Ευστάθιου Μπάτη και συνεχίζει να εμπλουτίζεται με δωρεές. Το Μουσείο διοργανώνει διαλέξεις, συνέδρια και εκπαιδευτικά προγράμματα για μαθητές, ενώ είναι διαθέσιμο και για φιλοξενία εκδηλώσεων. Το καλοκαίρι συχνά φιλοξενεί στην αυλή ενδιαφέρουσες μουσικές εκδηλώσεις.

Το Μουσείο διαθέτει ένα χαριτωμένο κατάστημα δώρων, όπως χειροποίητα κεραμικά, μπλουζάκια με ναυτικά θέματα και εκτυπώσεις και αφίσες των έργων του Αριστείδη Γλύκα και λιθογραφίες και γκραβούρες της Χίου.

Η στενή σχέση της Χίου με τη θάλασσα και με τη ναυτοσύνη έχει καθορίσει την ιστορία και την κοινωνική οργάνωση του τόπου και έχει σφραγίσει την ταυτότητα του νησιού και των κατοίκων του, σχεδόν τόσο όσο και η καλλιέργεια και το εμπόριο της  μοναδικής στον κόσμο μαστίχας. Οι ναυτότοποι του νησιού έχουν να διηγηθούν συναρπαστικές ιστορίες αξιοσύνης και προκοπής αλλά και πένθους κι αποχωρισμού. Στα  καφενεία των ναυτικών χωριών της Χίου, συνταξιούχοι και ξέμπαρκοι ναυτικοί διηγούνται ταξίδια σε μέρη εξωτικά και λιμάνια που τα γνωρίζουμε (οι πολλοί) από την ποίηση του Καββαδία.

Βροντάδος, Συκιάδα, Λαγκάδα, Καρδάμυλα και Οινούσσες περηφανεύονται για τους ναυτικούς τους καπεταναίους και μηχανικούς, λοστρόμους, ασυρματιστές και μαγείρους. Η παράδοση συνεχίζεται μέχρι σήμερα με πολλούς νέους και νέες να ακολουθούν το δρόμο της θάλασσας και ενισχύεται από το γεγονός ότι η Χίος είναι πατρίδα των μεγαλύτερων εφοπλιστικών οικογενειών που κυριαρχούν επί δεκαετίες στην παγκόσμια ναυτιλία.

Χτισμένοι επάνω στο κύμα, οι ναυτικοί οικισμοί της Χίου φέρουν τη ναυτική παράδοση στην αρχιτεκτονική τους, στα έργα τέχνης που κοσμούν δημόσιους χώρους, στα μεγάλα έργα υποδομής - δωρεές εφοπλιστών που βελτιώνουν τη ζωή των κατοίκων (το Φαφαλίειο Στάδιο, το Λιβάνειο Λύκειο των Καρδαμύλων, οι Ακαδημίες Εμπορικού Ναυτικού Χίου και Οινουσσών είναι ορισμένα μόνο, αλλά πολύ χαρακτηριστικά έργα – αποτελέσματα δωρεών), αλλά και στην οργάνωση της καθημερινής ζωής που περιστρέφεται γύρω και καθορίζεται από τη θάλασσα.

Ορόσημο του Βροντάδου είναι ο Αφανής Ναύτης, το έργο του γλύπτη Θανάση Απάρτη αφιερωμένο στους ναυτικούς που χάθηκαν στη θάλασσα. Αντίστοιχα, στην παραλία των Καρδαμύλων, το Μάρμαρο, δεσπόζουν ο  Καρδαμυλίτης ναυτικός και η Καρδαμυλίτισσα μάνα, επίσης έργα του Απάρτη. Στην είσοδο του λιμανιού των Οινουσσών η Γοργόνα, το μπρούτζινο άγαλμα έργο της γλύπτριας Μαίρης Παπακωνσταντίνου, υποδέχεται τους επισκέπτες και εύχεται καλά ταξίδια στους ναυτικούς.

Στη Χίο, την κοιτίδα της ελληνικής ναυτιλίας, γιορτάζουμε στολίζοντας καράβια! Τα «Αγιοβασιλιάτικα καραβάκια» είναι ένα αυθεντικό τοπικό έθιμο, το οποίο απολαμβάνουν ντόπιοι και επισκέπτες, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς στη Χίο!

Ομάδες από τις ενορίες και συνοικίες της πόλης, του Βροντάδου και των χωριών, με αυτοσχέδια μοντέλα εμπορικών ή πολεμικών πλοίων τα οποία έχουν κατασκευάσει, τραγουδούν τα παραδοσιακά κάλαντα, τα «παινέματα». Οι μικρής αλλά και μεγαλύτερης ηλικίας καλαντιστές τραγουδούν ευχές για τη νέα χρονιά, περιφέροντας τα καραβάκια τους, που μπορεί να φτάνουν και τα 5μ. Τα «παινέματα» που τραγουδούν με αυτοσχέδιο στίχο ακολουθούν «σκοπούς» με έντονες επιρροές από τα παραδοσιακά μικρασιατικά κάλαντα.

Το απόγευμα της παραμονής της Πρωτοχρονιάς συγκεντρώνονται στην κεντρική πλατεία της πόλης, στην πλατεία Βουνακίου, ή στο Ομήρειο Πνευματικό Κέντρο, για να συμμετάσχουν στον διαγωνισμό για το καλύτερο καραβάκι. Για λίγες ώρες, οι πολυπληθείς ομάδες ξεσηκώνουν την πόλη με τα «παινέματά» τους, τραγουδώντας και παίζοντας την παραδοσιακή γκάιντα και το τουμπί. Όλο το βράδυ, οι ομάδες περιφέρονται με τα καραβάκια τους στις συνοικίες της πόλης και τραγουδούν τα κάλαντα από σπίτι σε σπίτι, αλλάζοντας τα «παινέματα», ώστε να απευθύνονται ξεχωριστά στο κάθε νοικοκυριό (π.χ. αν έχει γιους ή κόρες, ξενιτεμένους ή ναυτικούς, κ.λ.π., οι ευχές διαμορφώνονται αντίστοιχα).

Τη διοργάνωση του διαγωνισμού για το καλύτερο καραβάκι αναλαμβάνει κάθε χρόνο η Περιηγητική Λέσχη Χίου, σε συνεργασία με το Δήμο Χίου.

Ακολουθούν οι στίχοι από τα παραδοσιακά πρωτοχρονιάτικα κάλαντα Χίου, όπως τα ερμηνεύει ο Παντελής Θαλασσινός. 

Καλησπερίζω φέρνοντας αγέρα μυρωμένο

απ’ τ’ αφρισμένα κύματα χιλιοτραγουδισμένο.

Σ’ αυτό το σπίτι που `ρθαμε πέτρα να μη ραγίσει

κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χρόνια πολλά να ζήσει.

Άγιε μου Βασιλάκη μου και Άγιε μου Νικόλα

προστάτευε τους ναυτικούς την ώρα του κυκλώνα.

Χρόνια πολλά, να `στε καλά κι εσείς και οι δικοί σας

να `ρθούνε τα ξενάκια σας κι όλοι οι ναυτικοί σας.

Σε όλους σας ευχόμαστε αγάπη, ειρήνη υγεία

καλή καρδιά, χαμόγελο και Θεία ευλογία.

Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά ψιλή μου δεντρολιβανιά

κι αρχή κι αρχή του Γεναρίου του μεγά του μεγάλου Βασιλείου.

Βασίλη μ’ από που `ρχεσαι, κι από κι από πού κατεβαίνεις

και βαστάς, και βαστάς ρόδα και ραίνεις

κάτσε να φας, κάτσε να πιεις, κάτσε τον πόνο σου να πεις

κάτσε, κάτσε να τραγουδήσεις και να μας καλώς ορίσεις

κι έβγα, κι έβγα να μας κεράσεις, που να ζεις, που να ζεις και να γεράσεις.

Καλή χρονιά! Και του χρόνου!