Εκκλησίες
Μερικές από τις πιο αξιόλογες εκκλησίες του νησιού.
- Παναγία Κρήνα
- Άγιοι Απόστολοι
- Άγιος Γεώργιος Συκούσης
- Παλιός Ταξιάρχης Μεστών
- Μητροπολιτικός Ναός Χίου
- Άγιος Γεώργιος Φρουρίου
Παναγία Κρήνα
Ο ναός της Παναγίας Κρήνας, στους Βαβύλους, κατασκευάστηκε στα τέλη του 12ου αι. Κτήτορες του αρχικού ναού ήταν ο Ευστάθιος Κοδράτος και η σύζυγός του Ειρήνη Δούκαινα Πεπαγωμένη που ανήκαν στον κύκλο της αυλής της Κωνσταντινούπολης και διακόσμησαν τον ναό με τοιχογραφίες. Διασώζεται ακόμα εντός του ναού τοιχογραφικός διάκοσμος άλλων πέντε διαφορετικών εποχών (αρχές 14ου αι., 15ου αι., 16ου αι.,18ου αι., και 19ου αι.). Με τον καταστροφικό σεισμό του 1881 κατέρρευσε το ημισφαιρικό τμήμα του τρούλου του κυρίως ναού καθώς και ο τρουλίσκος του νάρθηκα, οι οποίοι ανακατασκευάσθηκαν στην συνέχεια.
Ο ναός της Παναγίας Κρήνας ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο των "νησιώτικων" οκταγωνικών ναών και μιμείται σε περιορισμένο μέγεθος το καθολικό της Νέας Μονής. Αποτελείται από τον κυρίως ναό, εσωνάρθηκα και τον ερειπωμένο σήμερα εξωνάρθηκα. Ο κυρίως ναός και ο εσωνάρθηκας είναι σύγχρονοι και κατασκευάστηκαν στα τέλη του 12ου αι., ενώ ο εξωνάρθηκας προστέθηκε πολύ αργότερα κατά τον 18ο αι. Στο μεγαλύτερο μέρος του, το εσωτερικό καλύπτεται από τοιχογραφίες του 12ου αι.
Κατά το 1968 στερεώθηκε και επισκευάστηκε η στέγη, ενώ το 1983 έγιναν στερεωτικές εργασίες στον δυτικό τοίχο του εξωνάρθηκα και επί μέρους εργασίες στην στέγη του ναού. Τα έτη 1988 και 1995 πραγματοποιήθηκαν διερευνητικές τομές στα θεμέλια του ανατολικού τμήματος του ναού. Από το 1981 έως το 1984 αποτοιχίσθηκαν οι μεταγενέστερες φάσεις τοιχογραφιών που κάλυπταν όλο το εσωτερικό και αποκαλύφθηκε η αρχική φάση του 12ου αι. Τμήμα των αποτοιχισμένων τοιχογραφιών έχει συντηρηθεί (μερικές εκτίθενται), ενώ στις υπόλοιπες συνεχίζεται η συντήρηση.
Αποτοιχισμένες τοιχογραφίες δώδεκα προφητών που ανήκουν στην δεύτερη φάση διακόσμησης βυζαντινής εποχής του ναού (14ου αι.) εκτίθενται στο Βυζαντινό Μουσείο Χίου (Μετζητιέ Τζαμί). Ακόμη, στο Βυζαντινό Μουσείο Χίου εκτίθενται αποτοιχισμένες τοιχογραφίες, οι οποίες προέρχονται από την τοιχογράφηση του ναού που έγινε το έτος 1734 από το ζωγράφο Μιχαήλ Χωματζά.
Ο ναός παραμένει κλειστός για το κοινό και ανοίγει μόνο κατά τη θερινή περίοδο από Τρίτη έως Σάββατο από τις 08:00 έως τις 14:00 ή κατόπιν συνεννόησης με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Χίου στο τηλ. 22710 44238 και 22710 44738 ή στο e-mail efachi@culture.gr.
Η είσοδος είναι ελεύθερη.
Άγιοι Απόστολοι
Ο Ναός των Αγίων Αποστόλων, στο Πυργί, ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο των "νησιώτικων" οκταγωνικών ναών. Αποτελεί μικρό αντίγραφο του καθολικού της Νέας Μονής και είναι ένα άριστα διατηρούμενο βυζαντινό μνημείο. Εξωτερικά φέρει πλούσιο κεραμικό διάκοσμο (οδοντωτές ταινίες, φιαλοστόμια, πλίνθινα τόξα). Εσωτερικά ο ναός είναι κατάγραφος με τοιχογραφίες του Αντωνίου Δομεστίχου Κυνηγού του Κρητός, του έτους 1665.
Μια επιγραφή πάνω από την κεντρική είσοδο του ναού αναφέρει ότι ο ιερομόναχος Συμεών, μετέπειτα Μητροπολίτης Χίου, ανήγειρε "εκ βάθρου" τον ναό στα 1564. Πιθανότατα πρόκειται για μια ανακαίνιση του ναού. Τα αρχιτεκτονικά και μορφολογικά στοιχεία του ναού, μας οδηγούν σε μια χρονολόγηση ανέγερσής του στα μέσα του 14ου αι.
Το μνημείο είναι ανοικτό για όσους επιθυμούν να το επισκεφθούν από Τρίτη έως Σάββατο από τις 08:00 έως τις 15:00, ενώ λειτουργείται μία μόνο φορά το χρόνο, στις 29 Ιουνίου, ημέρα μνήμης των Αγίων Πέτρου και Παύλου.
Ο ναός είναι επισκέψιμος κατόπιν συνεννόησης με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Χίου στα τηλέφωνα 22710 44238 και 22710 44738 ή στο e-mail efachi@culture.gr.
Η είσοδος είναι ελεύθερη.
Άγιος Γεώργιος Συκούσης
Ο ναός του Αγίου Γεωργίου στον οικισμό του Αγίου Γεωργίου Συκούση, χρονολογείται στα τέλη του 11ου αιώνα, και θεωρείται το παλαιότερο σωζόμενο αντίγραφο του Καθολικού της Νέας Μονής. Συνδεόταν στενά με τη Νέα Μονή άλλωστε, καθώς ήταν ναός μοναστηριού που ήταν μετόχι της Νέας Μονής. Πήρε τη σημερινή του μορφή, δηλαδή τον τύπο του “νησιώτικου οκταγωνικού”, στα τέλη του 18ου ή αρχές 19ου αιώνα. Πρόσφατα ολοκληρώθηκε η αποκατάσταση του ναού και αποκαλύφθηκαν οι τοιχογραφίες του 18ου αιώνα. Πρόκειται για έναν εντυπωσιακό ναό, με ξυλόγλυπτο τέμπλο και εντυπωσιακή βοτσαλωτή αυλή.
Παλιός Ταξιάρχης Μεστών
Η εκκλησία του Παλιού Ταξιάρχη, μέσα στο Μεσαιωνικό φρουριακό οικισμό των Μεστών, είναι μία μονόκλιτη καμαροσκέπαστη βασιλική, η οποία το 1714 έγινε δίκλιτη. Στο παλιό τμήμα του ναού υπάρχουν τυφλά αψιδώματα με διακοσμητικά φιαλοστόμια και η κυκλική κόγχη του ιερού, ενώ το βόρειο κλίτος στεγάζεται με σταυροθόλια.
Αξίζει να προσέξει κανείς τις αξιόλογες τοιχογραφίες που έχουν αποκαλυφθεί, καθώς και το ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού, με πολλές παραστάσεις από την παλαιά και την καινή Διαθήκη, έργο του 1833, το οποίο αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα της υψηλής τοπικής ξυλογλυπτικής Τέχνης.
Μητροπολιτικός Ναός Χίου
Η Μητρόπολη της Χίου (Άγιοι Βίκτωρες) δεσπόζει επιβλητική και μεγαλοπρεπής στο κέντρο της πόλης, δίπλα στη βιβλιοθήκη Κοραή. Είναι αφιερωμένη στη μνήμη των τριών μαρτύρων, Μηνά, Βίκτωρος και Βικεντίου που γιορτάζουν στις 11 Νοεμβρίου, ημέρα που συμπίπτει με την επέτειο της απελευθέρωσης της Χίου από τους Τούρκους (11η Νοεμβρίου 1912).
Στη θέση της Ιεράς Μητρόπολης υπήρχε παλαιότερη εκκλησία που είχε κτισθεί από τους Γενουάτες, στη μνήμη του Αγίου Βίκτωρος, μόλις κατέλαβαν τη Χίο.
Στο Λατινικό κώδικα, η εκκλησία αυτή αναφέρεται ως: "TEMPLUM S. VICTORES IN APLOTARIA". Από αυτή τη λατινική ονομασία έχει επικρατήσει να ονομάζει ο λαός και τους τρεις αγίους "Αγίους Βίκτωρες".
Ο Γενουατικός ναός πυρπολήθηκε από τους Τούρκους, κατά τη σφαγή του 1822. Ξανακτίσθηκε σε ρυθμό βασιλικής και ανακηρύχθηκε ως Μητροπολιτικός ναός της Χίου το 1838, μετά την ολοσχερή καταστροφή που είχε υποστεί η πόλη και οι εκκλησιές της. Καταστράφηκε ξανά, κατά το φοβερό σεισμό του 1881 που ισοπέδωσε το νησί και ξανακτίσθηκε το 1888, σε βυζαντινό ρυθμό.
Μέσα στο ναό μπορεί κανείς να προσέξει ιδιαίτερα το κιβώτιο της Αγίας Τράπεζας, ρωσικής τεχνοτροπίας, καθώς και άλλα πολύτιμα σκεύη και αντικείμενα. Ιδιαίτερης σημασίας είναι η λειψανοθήκη του Πρωτομάρτυρα της Χίου, αγίου Ισιδώρου (251 μ.Χ.) που επεστράφη στη Χίο, από τη Βενετία, το 1967. Επίσης, σε ιδιαίτερη προσθήκη φυλάσσεται αρχιερατική στολή του Μητροπολίτη Πενταπόλεως Αγίου Νεκταρίου, ο οποίος εκάρη μοναχός στη Νέα Μονή.
Αξιοπρόσεκτη επίσης είναι η βοτσαλωτή αυλή (λιλαδωτό) με τα θαυμάσια σχέδια (πρωτοχριστιανικές παραστάσεις, παραδείσια τοπία, γεωμετρικά σχήματα κλπ.), φτιαγμένη με παραδοσιακή τοπική τεχνοτροπία, η οποία απαντάται σε πολλά αρχοντικά του νησιού και μαρτυρεί το μεράκι, αλλά και την ευλάβεια των τεχνιτών της εποχής.
Άγιος Γεώργιος Φρουρίου
Ο Άγιος Γεώργιος Φρουρίου είναι ο κεντρικός ναός της συνοικίας του Κάστρου. Κτίστηκε το 993 μ.Χ. Είναι από τους αρχαιότερους ναούς της πόλης και υπήρξε διαχρονικός τόπος λατρείας. Στις διάφορες φάσεις του λειτούργησε ως ορθόδοξη και καθολική εκκλησία, αλλά και Εσκί Τζαμί την εποχή της τουρκοκρατίας. Στην εκκλησία αυτή υπάρχει μία μοναδική εικόνα αφιερωμένη στους Αγίους της Χίου.