Chios (Sakız Adası), antik çağlardan bu yana ve halen günümüzde de sanat ve edebiyat alanında önemli hizmetleri olan şahsiyetlerle anılmıştır. İlyada ve Odysseia destanlarının yaratıcısı, gelmiş geçmiş en büyük şair Homeros'un(İ.Ö. 8.y.y.), tarihçi Teopompos'un(İ.Ö. 4.y.y.), geometri alanında üne sahip Sakız Adalı matematikçi Hipokrat'ın(İ.Ö. 5.y.y.), lirik ve dramatik şiirleriyle tanınmış şair İona'nın(Ö. 5.y.y.) ve «Homeros'un Destanını Apollon'la» ilişkilendiren Omiridis Rapsados Kinedos'un vatanıdır.
Meşhur Sakız Adalı Heykeltıraşlar Okulu, Mikkiadis, Archermos, Voupalos ve Atinis adlı heykeltraşların yarattıkları eserlerle Chios'nın adını duyurdular ve söylenildiği üzere Dilu'nun Kanatlı Zafer Heykeli, Archermo ve Voupalos'a aittir. Sakız Adalı heykeltıraş Glafkos metal eserleri ve metalleri kaynak yaparak yarattığı eserlerle meşhurdur.
Osmanlı egemenliği döneminde, 17. yüzyılda İstanbul'da yaşayan ve dönemin önemli doktor ve diplomatlarından biri olan Aleksandros Mavrokordatos aslen Sakız Adalıdır. Yunan kurtuluş savaşının tanınmış poltikacısı ve daha sonra da Yunanistan başbakanı olan Aleksandros Mavrokordatos da onun üçüncü nesil torunudur.
Çağdaş Yunan Aydınlanma Dönemi'nin en önemli temsilcisi ve Yunan kültürünün derin bilgisine sahip olan doktor ve dil bilimci Adamantios Korais, sahip olduğu kitap hazinesini miras bırakmış ve bu kitaplar Yunanistan'ın en eski kütüphanelerinden biri olan «Korais Kütüphanesi'nin » kurulmasına vesile olmuşlardır.
Çağdaş Yunan Aydınlanma Dönemi'nin temsilcilerinden ve «Yunan Halkının Büyük Öğretmeni» Neofitos Vamvas ta Chiosnda doğmuş ve ünlü Chios Okulu'nda dersler vermiştir. Çok zengin edebi eserleriyle tanınan ve yakın dönemin dil bilimcileri ve edebiyatçıları arasında yer alan, halk dilinden yana olan Yannis Psicharis, Emmanuil Roidis, G. Suris, şair Lambros Porfiras, Georgios Teotokas, eserlerini «G. Veritis» sahte adıyla yazan şair Aleksandros Gialas ve Fotis Aggules'i bu şahsiyetler arasında saymak gerekir.
Konstantinos Amantos ve Yoannis Sikoutris, zengin bilimsel araştırmaları olan dil bilimciler arasında yer alırken yine Sakız Adalı tarihçi Georgios Zolotas'ın verdiği eserler de oldukça önemlidir.
Resim ve müzik alanında, 20. yüzyılın en önemli yunan müzik kompozitörleri ve filozofları arasında yer alan Yannis Hristos ve ressam ve nakkaş Nikos Yaluris'i de saymak gerekir. Chios, zengin entelektüel üretimin yapıldığı bir yer olma özelliğini günümüzde de korumaya devam ediyor. Önemli sayıda aydın insanlar, adanın bilim ve sanat alanlarında var olan geleneksel entelektüel üretimini devam ettirmektedirler.
Entelektüel eğitim ve üretim yerleri
«Κοrais» Kütüphanesi
Geçmişi, 1792'li yıllara kadar uzanan Chios’nın Tarihi Merkez Halk Kütüphanesi "Κοrais", Yunanistan'ın en büyük, en eski ve en kayda değer kütüphanelerinden biri olup Büyük Chios Okulu'nun bir parçası olarak kullanılmıştır. Önemli sayıda kitapların, el yazılarının ve daha birçok paha biçilmez yazılı eserlerden oluşan büyük bir hazinenin içinde bulunduğu bir kütüphanedir.
Kütüphanenin en değerli hazinelerinden biri, Büyük Napolyon'un Adamantios Korais'in anısına kütüphaneye hediye ettiği ve resimli 14 ciltten oluşan "Déscription de l'Egypte",(1809-1822 yayın tarihli) adlı eserdir.
Kütüphane, bilimsel araştırma ve incelemeler için çok önemli olanaklar sunmasının yanı sıra, değerli hazineleri arasında ve iç mekanında yapılacak küçük bir gezinti bile oldukça güzeldir.
Chıos Homeros Kültür Merkezi
Homeros Kültür Merkezi adada gerçekleştirilen entelektüel üretiminin temel direğidir. 1980 yılında kurulmuş olup Michail ve Stamatias Ksila tarafından bağışlanan, adanın merkezindeki bir binanın içinde bulunmaktadır. Bu kültür merkezin hedefi, insanın yaşam koşullarının iyileştirilmesini ve geliştirilmesini etkileyen faktörler arasında yer alan sanat ve bilimin ilerletilmesi ve ayrıca sanatsal, eğitim ve kültürel anlamda Chios'nın dışarıdaki merkezlerle bağ kurmasını sağlamaktır. Açıldığı günden bu yana bir dizi bilimsel ve sanatsal etkinlikler düzenlemiş olup bu işlerlik programı çerçevesinde merkez içinde sanat atölyeleri faaliyet göstermektedir.
Kaynak: http://www2.egeonet.gr/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaID=6910